ေအာက္သားလက္ေအာက္က ရခိုင္နာမည္တိ

အကြ်န္ရို႕ရခိုင္စာပီနန္႔ ရခိုင္ယဥ္ေက်းမွဳတိကို ေလ့လာၾကည့္ယင္းနန္႔ ရခိုင္လူမ်ိဳးတိဧ့ ထူးျခားေရ နာမည္ ထားပံုနန္႔ ရခိုင္အသံထြက္ပံုတိကို သတိထားမိလာပါေရ။ ရခိုင္နန္႔ေအာက္သားရို႕ေရ စာပီယဥ္ေက်းမွဳ နန္႔ ကိုးကြယ္ေရ ဘာသာတရားတိမာ မ်ားကာတူညီမွဳဟိေကေလ့ ရခိုင္လူမ်ိဳးေရ အစဥ္အလာႀကီးမားေရ လူမ်ိဳးျဖစ္ေတ အတြက္နန္႔ ကိုယ္ပိုင္ဟန္၊ကိုယ္ပိုင္စံနန္႔ကိုယ္ပိုင္ယဥ္ေက်းမွဳဟိခစြာကား အမွန္ပင္ျဖစ္ပါေရ။ လူတစ္ေယာက္ ကို ရခိုင္လူမ်ိဳးဟုတ္မဟုတ္ ဇာပိုင္သိႏိုင္ဖို႔ေလး ဆိုေရ မီးခြန္းနန္႔ ကိုယ့္စြာကို အေျဖရွာၾကည့္ေရခါ အခ်က္သံုး ခ်က္ကို တြိလာရပါေရ။ (၁)ဝတ္စားဆင္ယင္မွဳ ကိုၾကည့္လို႔သိႏိုင္ေရ။ (၂)အရုပ္အဆင္းကို ၾကည့္လို႔သိႏိုင္ေရ။ (၃)နာမည္ကို ၾကည့္လို႔သိႏိုင္ေရ။ အထက္ပါအခ်က္တိေရ တဆတ္ဆတ္နန္႔ ေပ်ာက္စျပဳလာပါေရ။ အထူးသျဖင့္ အခ်က္(၁)နန္႔ အခ်က္(၂) ေရ ရခိုင္ရို႕ဧ့လက္ငင္းဘဝတိနန္႔ ကင္းကြာလားခစြာကိုတြိရေရ။ အယင္ကရခိုင္လူမ်ိဳးတိေရ တျခားလူမ်ိဳးနန္႔မတ ူ တမူထူးျခားပနာ ဝတ္စားကတ္ေကေလ့ ဧနိ႔ရခိုင္လူမ်ိဳးရို႕ကား ေခတ္ရီစီးေၾကာင္းကို လြန္ဆန္ႏိုင္ေရ အစြမ္း သတၱိတိ ေပ်ာက္ဆံုးပနာ ကိုယ္ပိုင္ဝတ္စားဆင္ယင္မွဳတိ ေပ်ာက္ဆံုးလားခပါဗ်ာလ္။ အရုပ္အဆင္းဖက္မာေလ့ သြီးေရာသြီးေႏွာမွဳတိ ပိုမ်ားလာေရအတြက္ ရခိုင္သားရို႕ ႀကံအင္လကၡဏာတိ မွဳန္ဝါးလာစြာကို တြိရပါပနာ ယဥ္ေက်းမွဳေၾကာင့္ ရုပ္သ႑န္ကို ကြဲျပားစီေရ နားထြင္းမဂၤလာ အခမ္းအနားတိေလ့ ရခိုင္ယဥ္ေက်းမွဳနယ္ပယ္ က ေပ်ာက္ကြယ္လာပါလတ္ပါေရ။ ေနာက္ဆံုးအခ်က္ျဖစ္ေတ ရခိုင္နာမည္တိကေလ့ အၿခီယိုင္ပါလတ္ စြာကို တြိရပါေရ။ ရခိုင္လူမ်ိဳးရို႕ဧ့ နာမည္ထားပံုၾကည့္ေက ေအာက္သားတိနန္႔မတူေရ နာမည္ထားပံုတိေၾကာင့္ ကမၻာၿမီထက္ မာ စံျပမ်ိဳးေစာင့္လူမ်ိဳးျဖစ္ေတ ဂ်ဴးလူမ်ိဳးတိကပင္ သတိျပဳမိစြာကို တြိရပါေရ။ ေယေကေလ့ ကာလၾကာရွည္လာ ေရ ကြ်န္ဘဝမာ ရခိုင္နာမည္ထားပံုထားနည္းတိ ေျပာင္းလာပနာ ရခိုင္နာမည္တိထဲက ရခိုင္အသံထြက္တိေလ့ ရခုိင္ရို႕ဧ့ပင္မအသံထြက္တိနန္႔မတူဘဲ ေအာက္သားအသံထြက္နန္႔ေဂ်း တူလာစြာကိုတြိရပါေရ။ ယင္းနာမည္တိ ကို စီစစ္ၾကည့္လိုက္ေတခါ ေအာက္ပါအတိုင္းတြိလာရပါေရ။ (၁) ဦး၊ေဒၚ၊ေမာင္၊မ နန္႔ ရခိုင္နာမည္ ရခိုင္နန္႔ ဗမာ လူမ်ိဳးႏွစ္ခုစလံုးမာ အသက္ငယ္ေရလူဧ့ နာမည္ရွိမာ ‘ေမာင္’ နန္႔ ‘မ’ ထည္႔ပနာ ရီးသားေခၚ ေဝၚကတ္စြာကို တြိရပါေရ။ ကေလ့ေခ်ဆိုေက ‘ေမာင္’ ၊ ကေလ့ေမေခ်ဆိုေက ‘မ’ ထည့္ပနာရီးကတ္ ေခၚကတ္ ပါေရ။ အသက္ႀကီးေရလူရို႕ဧ့ နာမည္ရွိမာ ေယာက္်ားဆိုေက ‘ဦး’ နန္႔ မိမၼဆိုေက ‘ေဒၚ’ ကို ထည့္ပနာ ရီးသား ေခၚေဝၚကတ္ပါေရ။ ေယေကေလ့ ဧခ်င့္က ဒါသီမဟုတ္၊ ယာယီရာျဖစ္ေတအတြက္ လိုအပ္ခါ သံုးပနာ မလိုအပ္ ခါ ျဖဳတ္ထားပါေရ။ အဂၤလိပ္စာနန္႔ ႏွဳိင္းျပရဖို႔ဆိုေက ဦးနန္႔ေမာင္ေရ ‘Mr’ ျဖစ္ၿပီးေက ေဒၚနန္႔မေရ ‘Mrs’ ျဖစ္ ပါေရ။ အယင္ကရခိုင္လူမ်ိဳးတိမာေတာ့ခါ ဦးနန္႔ေဒၚနီရာမာ ဘနန္႔မိ ကို သံုးေရလို႔သိရပါေရ။ အဂုေတာ့ခါ ဗမာတိနန္႔တတူ ဦးနန္႔ေဒၚ ကို သံုးနီကတ္ပါဗ်ာလ္။ ေနာက္တစ္ခုက ရခိုင္ရို႕မာ အယင္ဆံုးမြီးေရ သားသမီးကိုနာမည္ထားေရခါ နာမည္ထဲမာ ‘ဦး’ ကိုထည့္ပနာ ထားပါေရ။ယင္း ‘ဦး’စြာ နာမည္ဧ့ ဇာနီရာမာမဆိုဟိႏိုင္ပါေရ။ ဦးသာထြန္း၊လွဦးျဖဴ၊ဦးေမာင္သိန္း၊ ေအာင္သာဦး ၊ဦးခိုင္ဇံ ဆိုေရနာမည္တိစြာ သားဦး၊သမီးဦး ရို႕ဧ့နာမည္တိျဖစ္ပါေရ။အျပန္အလွန္အနီနန္႔ နာမည္ထဲမာ ‘ဦး’ ပါေရလူစြာ သားဦး၊ၿမီးဦး ပင္ျဖစ္ပါေရ။(သားဦး၊ျမီးဦးပင္ျဖစ္ေကေလ့ မိဖႏွစ္ပါးစလံုး နာမည္မာ ‘ဦး’ ပါေက သား သမီးနာမည္ကို ‘ဦး’ နန္႔ထားလို႔မရပါဗ်ာလ္။ ဇာျဖစ္လို႔ေလးဆိုေက မိသားစုတစ္ခုမာ ‘ဦး’ ပါေရ နာမည္သံုးခု မဟိေကာင္းပါ။)ဧနာမည္တိထဲက ‘ဦး’ေရ ယာယီမဟုတ္ ဒါသီျဖစ္ေတအတြက္ ယင္း ‘ဦး’ ကို ျဖဳတ္ပနာ မေခၚအပ္မရီးအပ္ပါ။ ယင္း ‘ဦး’ေရ ‘Mr’ကို ဆိုလိုစြာမဟုတ္ေတအတြက္ ယင္းနာမည္ပိုင္သွ်င္စြာ မိမၼေလ့ ျဖစ္ႏိုင္ပါေရ။ အသက္ႀကီးလာလို႔ နာမည္ရွိမာ Mr နန္႔ Mrs တက္စား ဦးနန္႔ေဒၚကို ထည့္ခ်င္ေရလို႔ဆိုေက ေယာက္်ားျဖစ္ေတ ဦးသာထြန္း ကို ‘ဦးဦးသာထြန္း’၊မိမၼျဖစ္ေတ လွဦးျဖဴ ကို ‘ေဒၚလွဦးျဖဴ’ လို႔ ေခၚႏိုင္ရီးႏိူင္ပါေရ။ နာမည္ထဲမာ ‘ေမာင္’ နန္႔ ‘မ’ ပါေရ လူတိေလ့ ယင္းအတိုင္းပင္ျဖစ္ပါေရ။ ေမာင္သာေအာင္၊မသာႏူ ဆိုသူရို႕ကို သာေအာင္၊သာႏု ဆိုၿပီးေက ေမာင္နန္႔မကို ျဖဳတ္ပနာ မရီးအပ္ပါ။ ဇာျဖစ္လို႔ေလးဆိုေက ယင္းနာမည္တိထားေရေလာက္ကပင္ အၿမဲတမ္းေခၚဖို႔အတြက္ထားကတ္စြာျဖစ္ပါေရ။ နာမည္ရွိမာ ‘ေမာင္’ပါေရ ေကေလ့ေသာ့ ယင္းတိုင္သွ်င္ေရ အေခ်ျဖစ္ႏိုင္ေရပိုင္ ဝါႀကီးေလ့ျဖစ္နိုင္ပါေရ။ နာမည္ပိုင္သွ်င္ဧ့အရြယ္ကို သိစီခ်င္ေကေတာ့ခါ လူငယ္ဆိုေက ‘ေမာင္ေမာင္သာေအာင္၊ မမသာႏု’ နန္႔ လူႀကီးဆိုေက ‘ဦးေမာင္သာေအာင္၊ေဒၚမသာႏု’ ဆိုပနာ ရီးႏိုင္ေခၚႏိုင္ပါေရ။ ဧခ်င့္ေရ ေအာက္သားတိနန္႔ မတူေရ ရခိုင္ရို႕ဧ့ နာမည္ထားပံုတစ္ခုျဖစ္ပါေရ။ ေအာက္သားတိမာက်ခါ ‘ေမာင’္နန္႔ ‘မ’ကို ျဖဳတ္ၿပီးေက သာေအာင္၊သာႏု ဆိုပနာရီးႏိုင္ေခၚႏိုင္ေရပိုင္ အသက္ငယ္ရြယ္သူတိျဖစ္ပါက ေမာင္နန္႔ မ ကို တပ္ပနာ ရီးကတ္ေခၚကတ္ပါေရ။ အသက္ႀကီးေရေအာက္သားတိဧ့ နာမည္ရွိမာ ‘ေမာင္’နန္႔ ‘မ’ကို အတြိရနည္းပါေရ။ (၂)ေအာက္သားတစ္ပိုင္း ရခိုင္နာမည္ ဧနာမည္တိေရ ေအာက္သားနာမည္ကို ရခိုင္မွဳျပဳထားေရနာမည္တိျဖစ္ပါေရ။ ဧနာမည္တိထဲက အမ်ားစုေရ ရခိုင္သရျဖစ္ေတ ‘အီ’သရတိကို ဗမာသရျဖစ္ေတ ‘ ေအ’သရတိနန္႔ ရီးသားမွည့္ေခၚထားေရ နာမည္တိျဖစ္ပါေရ။ ဥပမာ အနီနန္႔ ေျပာရေက ခိုင္ေနဝင္း၊ခိုင္ေမာင္ေထြးရို႕ေရ ရခိုင္ဆိုေရ ဂုဏ္ပုဒ္ကို ေဖာ္က်ဴးပနာ‘ခိုင္’ကို နာမည္ဧ့ရွိမာ ထည့္ဗ်ာလ္ထားေကေလ့ ေအာက္သားတစ္ပိုင္းရခိုင္နာမည္ တိရာ ျဖစ္ပါေရ။ ဇာျဖစ္လို႔ေလးဆိုေက ယင္းနာမည္တိမာပါေရ ‘ေန’ နန္႔ ‘ေထြး’ ရို႕ေရ ေအာက္သားအသံုးအႏွဳန္းတိျဖစ္ေတအတြက္ေၾကာင့္ပါ။ ယင္းနာမည္တိကို ရခိုင္အရီးအသား၊ရခိုင္ဘာသာစကားနန္႔ ရီးရေျပာရဖို႔ဆိုေက‘ခိုင္နီဝင္း၊ ခိုင္ေမာင္ထြီး’ လို႔ ရီးရဖတ္ရပါလိေမ။ ယင္းပိုင္မဟုတ္ဘဲနန္႔ ‘ခိုင္’ပါတိုင္းရာ ရခိုင္နာမည္ ျဖစ္ေတလို႔ဆိုေက ရခိုင္စာရီးဆရာႀကီးတစ္ေယာက္သေရာ္ထားေရပိုင္ ‘စြာ’ တစ္လံုးပါစြာနန္႔ ရခိုင္စကားလို႔ သတ္မွတ္ပနာ ရခိုင္စာပီနန္႔ ဘာသာစကားေရ ငါးပါးေမွာက္ကိန္း ဆိုက္လားပါလိေမ။(နာမည္တိထဲမာပါေရ ‘ေအး’ ကိုေတာင္မွ ရခိုင္ဘာသာစကားအျဖစ္လက္ခံရခက္ပါေရ။ ဇာျဖစ္လို႔ေလးဆိုေက ‘ေအး’ ေရ ဗမာစကားျဖစ္ၿပီးေက ရခိုင္ရို႕နိ႔စဥ္သံုးစကားတိထဲမာ ‘အီး’ လို႔ရာ ေျပာကတ္ေတအတြက္ေၾကာင့္ ‘ေအး’ပါေရ နာမည္ပိုင္သွ်င္တိ စဥ္းစားသင့္ပါေရ။)ယင္းပိုင္ဆိုေက ရွီးေခတ္ရခိုင္လူမ်ိဳးတိမာ ေအာက္သားနန္႔တူေရ ရခိုင္နာမည္တိ မဟိပါလားလို႔ ေစာဒကတက္လာႏိုင္ပါေရ။ ယဥ္ေက်းမွဳခ်င္းဆက္စပ္နီေရအတြက္ တူညီမွဳတိကားဟိႏိုင္ပါေရ။ ေယေကေလ့ေသာ့ ရခိုင္နာမည္မ်ားကာေရ ေအာက္သားတိနန္႔ ကြဲၿပီးေက နာမည္ၾကားလိုက္စြာနန္႔ ရခိုင္သားမွန္းသိႏိုင္ပါေရ။ လက္ဟိအနီအထားအရ ရခိုင္နာမည္တခ်ိဳ႕ ရွီးေခတ္ရခိုင္နာမည္တိနန္႔ မတူဘဲ ဆန္းသစ္လာစြာကို တြိရပါေရ။ ‘ျမတ္ခိုင္ေက်ာ္၊ ဝင္းကိုခိုင္၊ ခိုင္ေက်ာ္လင္း၊ ညီမင္းခိုင္’ ဆိုေရ နာမည္တိကို ၾကည့္ေက ရွီးေခတ္ရခိုင္လူမ်ိဳးရို႕နာမည္တိနန္႔ မတူစြာကိုတြိရပါေရ။ ေယေကေလ့ေသာ့ ယင္းနာမည္တိေရ ေအာက္သားနာမည္ေလာင္းရိပ္က ကင္းရြတ္ပနာ ရခိုင္နည္း၊ရခိုင္ဟန္နန္႔ ဆန္းသစ္လာစြာျဖစ္ေတအတြက္ ရခိုင္မ်ိဳးဆက္သစ္ရို႕ လက္ခံႀကိဳဆိုအတုယူသင့္ပါေရ။ ယင္းတိုင္သွ်င္ရို႕မာပိုင္ စာပီအႏုပညာသမားတိနန္႔ ရခိုင္လူမ်ိဳးေကာင္းစားေရးအတြက္ တဖက္တလမ္းက လုပ္ေဆာင္နီကတ္သူရို႕အနီနန္႔ေလ့ မိမိရို႕နာမည္ကို ရခိုင္လူမ်ိဳးရို႕အတုယူသင့္ေရရခိုင္နာမည္မ်ိဳး ထားကတ္စီခ်င္ပါေရ။ ခိုင္ေက်ာ္လင္းနာမည္ႀကီးခ်ိန္မာ မြီးလာေရ မ်ိဳးဆက္သစ္ေခ်တိနာမည္စြာ ခိုင္ေက်ာ္လင္းျဖစ္နိုင္ေရပိုင္ ဇင္မာထြန္းနာမည္ႀကီးခ်ိန္မာေလ့ မြီးဖြားႀကီးျပင္းလာေရ မ်ိဳးဆက္သစ္ေခ်တိစြာ ဇင္မာထြန္းျဖစ္ႏိုင္ပါေရ။ ေကာင္းစြာကို အတုယူမွဳနည္းပါးေကေလ့ ဆိုးစြာကို အတုယူတတ္ကတ္စြာက လူသားရို႕သဘာဝျဖစ္ေတအတြက္နန္႔ ရခိုင္လူမ်ိဳးဂုဏ္ပုဒ္ကိုထမ္းပနာ ရွိကလားနီကတ္ေတ ရခိုင္လူမ်ိဳးရို႕အနီနန္႔ ရခိုင္ယဥ္ေက်းမွဳနန္႔ ဆန္႔က်င္ေရ နာမည္တိကို ေယွာင္ကတ္ဖို႔လိုပါေရ။ (၃)ေအာက္သားအသံထြက္နန္႔ ရခိုင္နာမည္ ဧနာမည္တိစြာ ရခိုင္နာမည္တိကိုဖ်က္ဆီးရာေရာက္ေတပိုင္ ရခိုင္စကားအသံထြက္တိကိုေလ့ ပ်က္စီးစီပါေရ။အကြ်န္႔မာ တင္တင္ဦး ဆိုေရ သူငယ္ခ်င္းမ တစ္ေယာက္ဟိပါေရ။ အကြ်န္ရို႕ရြာမာ စကားနွစ္မ်ိဳး(ေတာင္ေျမာက္) ေျပာကတ္ေတအတြက္ တခ်ိဳ႕က ယင္းသူ႔ကို တင္တင္ဦး လို႔ ေခၚကတ္ေတပိုင္ တခ်ိဳ႕က တန္တန္ဦး လို႔ ေခၚကတ္ပါေရ။ဧခ်င့္ေရ မိရို႕ဖလာ အစဥ္အလာသံုး အသံနန္႔ ေခၚစြာျဖစ္ပါေရ။ ယင္းပိုင္ေခၚကတ္ေကေလ့ ယင္းသူေလးတန္းေအာင္လို႔ ၿမိဳ႕ေက်ာင္းကို ေရာက္ေတခါ ယင္းနာမည္ထဲက အသံထြက္အေခၚအေဝၚတိေပ်ာက္ပနာ တိန္တိန္ဦး ဆိုေရ ေအာက္သားအသံထြက္နန္႔ နာမည္တစ္ခုကို ပိုင္ဆိုင္လားခပါေရ။ ရခိုင္လူမ်ိဳးရို႕မာ အႏွစ္ႏွစ္အလလထိန္းသိမ္းေျပာဆိုလာေရ ရခိုင္စကားတိစြာ ေအာက္သားဘာသာစကားဧ့ ေလာင္းရိပ္မာ တခ်က္ေခ်နန္႔ ေပ်ာက္ကြယ္လားတတ္ေတဆိုစြာ ရခိုင္လူမ်ိဳးရို႕သတိခ်ပ္သင့္ပါေရ။ အျခားတစ္ဖက္မာေလ့ စာပီနန္႔ဘာသာစကားကို တန္ဖိုးထားရေကာင္းမွန္းမသိသူတိက ‘စကားအမ်ိဳးအစားကြဲျပားေကေလ့ ရခိုင္သားရာ’ ဆိုေရ စကားကို အခြင့္ေကာင္းယူလားျခင္းပင္ ျဖစ္ပါေရ။ ရခိုင္လူမ်ိဳးနာမည္တိထဲမာ ယင္းပိုင္ေအာက္သားအသံထြက္နန္႔ နာမည္တိ မကန္မကန္ဟိလာပါေရ။ ‘အင္’ သရအရီးအသားနန္႔ရီးထားေရ ‘တင္၊ခင္၊ဇင္’ ရို႕ကို ‘တိန္၊ခိန္၊ဇိန္’လို႔ အသံထြက္ျခင္း၊ ‘အဥ္’ သရအရီးအသားျဖစ္ေတ ‘ယဥ္’ ကို ‘ယိုင’္ လို႔ မေခၚဘဲနန္႔ ‘ယိန’္ လို႔ ေအာက္သားမက်တက် ေခၚျခင္း၊ ရခိုင္ရသံအရီးအသားတိျဖစ္ေတ ‘ ရီ၊ ျမင့္၊ၾကည္’ ရို႕ကို ေအာက္သားတိေခၚေရပိုင္ ‘ယီ၊မ်ိန္႔၊က်ီ’ လို႔ေခၚကတ္စြာေရ ရခိုင္သားနန္႔ ရခိုင္နာမည္ လမိုင္းမကပ္ပါလို႔ ဆိုခ်င္ပါေရ။ ရခိုင္ေရ ဗမာမဟုတ္ပိုင္ ရခိုင္စကားေလ့ေသာ့ ဗမာစကားမဟုတ္ေတအတြက္နန္႔ ရခိုင္နာမည္ကို ရခိုင္အသံနန္႔ ေခၚေဝၚကတ္စီခ်င္ပါေရ။ ယင္းပိုင္ေခၚေဝၚခံရဖို႔အတြက္ေလ့ ယင္းနာမည္ပိုင္သွ်င္မာ တာဝန္ဟိပါေရ။ (၄)အဂၤလိပ္ပိုင္ရီးေရခါ ေအာက္သားျဖစ္သားျဖစ္လားေရ ရခိုင္နာမည္ ဇာေၾကာင့္ေလးေတာ့မသိပါ၊ အဂၤလိပ္စာတတ္ပါေရ ရခိုင္လူမ်ိဳးတိေဂ်း ဧနာမည္တိကို ပိုင္ဆိုင္ကတ္ပါေရ။က၊ခ၊ဂ အစဟိေရ ရခိုင္အကၡရာတိကို သံုးပနာရီးေရခါ ရခိုင္နာမည္ပီသကတ္ေကေလ့ အဂၤလိပ္ပိုင္ရီးေရခါ ေအာက္သားဘာသာစကားဧ့ ေလာင္းရိပ္ေအာက္ကို ေရာက္လားခပါေရ။ ဧနာမည္တိစြာ ပြဲေပါက္ျပင္ေပါက္ၿပီးေက လူရွိသူရွိကို အထြက္မ်ားေရ ရခိုင္လူမ်ိဳးတိမာ အတြိရမ်ားပါေရ။ ေတာ္လွန္ေရး၊ ႏိုင္ငံေရးနယ္ပယ္ထဲမာ တြိရေရပိုင္ ဘေလာ့ဂ္စာမ်က္ႏွာတိအပါအဝင္ အြင္လိုင္းထက္မာ အတြိရမ်ားပါေရ။ရခိုင္ပိုင္ရီးေရခါ ‘သန္းဝင္းေခ်’ ျဖစ္ပနာ အဂၤလိပ္ပိုင္ရီးေရခါ ‘THAN WIN CHAY’ ၊ ရခိုင္ပိုင္ရီးေရခါ ‘ျမသာႏု’ ျဖစ္ပနာ အဂၤလိပ္ပိုင္ရီးေရခါ ‘MYA THA NU’ ရီးကတ္စြာတိေရ ရခိုင္အသံထြက္နန္႔ တျခားစီျဖစ္နီပါေရ။ ‘ဝင္း၊လင္း၊မင္း’ ကို ‘WIN၊ LIN၊ MIN’ လို႔ ရီးကတ္စြာတိနန္႔ ‘ျမင့္၊ ၿဖိဳး၊ ျဖဴ’ ရို႕ကို ‘ MYINT၊ PHYO၊ PHYU’ လို႔ ရီးကတ္စြာတိေလ့ေသာ့ ရခိုင္စကားအသံထြက္တိနန္႔ ဆန္႔က်င္နီေရအတြက္ ရခိုင္လူမ်ိဳးရို႕အနီနန္႔ ဆင္ျခင္ကတ္ဖို႔လိုအပ္ပါေရ။ စာလံုးေပါင္းတိမတည္ၿငိမ္ခင္မာ ‘မင္း’ ကို ‘MUN၊ MON၊ MUNN၊MONN၊ MURN၊ MORN၊ MONG’ စသည္ျဖင့္ အမ်ိဳးမ်ိဳးရီးသားကတ္ေကေလ့ ဗမာအသံထြက္နန္႔ ရီးေရ ‘MIN’ နန္႔စာေက ရခိုင္အသံထြက္နန္႔ အမ်ားႀကီး ကိုက္ညီမွဳဟိစြာကို အဂၤလိပ္အသံထြက္ကို နားလည္ေရရခိုင္သားတိုင္းသိပါလိေမ။ရခိုင္နာမည္တိမာအသံုးမ်ားေရ ‘ထြန္း’ ကိုေလ့ ဗမာတိသံုးေရ ‘TUN’ ထက္ ‘TWAN’ သို႔မဟုတ္ ‘HTWAN’ နန္႔ ရီးစြာက ပိုလို႔ ရခိုင္အသံနန္႔ လိုက္ဖက္စြာကို ရခိုင္လူမ်ိဳးရို႔အနီနန္႔ အလိျပဳသင့္ပါေရ။ရခိုင္ဘာသာစကားတည္တံ့နီစြာမာ ရေကာက္သံတိဧ့ က်ားကန္ပီးမွဳကေလ့ အေရးပါေရအတြက္နန္႔ ရရစ္နန္႔ ရီးေရရခိုင္နာမည္တိကိုေလ့ ရေကာက္သံ (Rသံ) နန္႔ ရီးသားကတ္ဖို႔လိုပါေရ။ ရခိုင္လူမ်ိဳးတစ္ေယာက္အနီနန္႔ ရခိုင္စကားကို ရခိုင္လီသံစစ္စစ္နန္႔ (အတတ္ႏိုင္ဆံုး)ေျပာသင့္ေရပိုင္ ရခိုင္စစ္စစ္နာမည္တစ္လံုးကိုေလ့ ပိုင္ဆိုင္သင့္ပါေရ။ ဧခ်င့္ေရ ရခိုင္လူမ်ိဳးတိုင္းအတြက္ အလြယ္ကူဆံုး အလုပ္ျဖစ္ပါေရ။ ခက္ခဲနက္နဲေရ အလုပ္တိကို မလုပ္ႏိုင္ေကေတာင္မွ လြယ္ကူေရ ဧအလုပ္ေခ်တိကို ရခိုင္လူမ်ိဳးတိုင္းလုပ္ႏိုင္ကတ္ပါစီလို႔ဆုေတာင္းလိုက္ပါေရ။ ခိုင္မင္းဇံ(ရခိုင္ျပည္)

အိသရနန္႔ ရခိုင္ဘာသာစကားဆက္ႏြယ္မွဳမ်ား

ရခိုင္ေတးျခင္းတိ နားေထာင္ယင္းနန္႔ ရခိုင္စာပီကိုစိတ္ဝင္စားစ အရြယ္မာ ရခိုင္စာပီဆိုစြာ ရခိုင္စကားသံတိ ကို ဗမာနန္႔သတ္ပံုမတူေအာင္ရီးသားရေရ စာပီျဖစ္ေတလို႔ ထင္မွတ္ခပါေရ။ ယင္းအတြက္နန္႔ ခ်စ္ ကို ခ်ိဳက္ ၊ ႀကိဳက္ ကို က်ျပန္ေက ၾကစ္ ရီးပနာ ဗမာနန္႔မတူေရ အရီးအသားတိနန္႔က်င္ကိုင္နီခလီပါယင့္။ ယင္းအခ်ိန္က အိ သရတခ်ိဳ႕ကို အိန္႔သရသံနန္႔ ေျပာေရ အေၾကာင္းကိုေလ့ မသိေရအတြက္ ‘ရခိုင္စာပီသင္ရိုး’ လို႔ ထင္မွတ္ခေရ ရခိုင္ေတးျခင္းစာအုပ္ထဲက အီးသရတစ္လံုးဧ့ အဓိပၸါယ္ကို ရွာဖြီယင္း ခခဲမြိနီခပါေရ။ ယင္း ‘အီး’သရက ဇာေလးဆိုေက ကိုျမတ္ခိုင္ေက်ာ္ဧ့ ‘တမ္းတမိေရေဝ’ ေတးျခင္းထဲက ‘ေတာင္ညိဳျပာရိုးမဆီးစြာ ပ်ံခ်င္ခါနိမ့္ ယက္လခလာ’ ေတးျခင္းစာသားမာပါေရ ‘ဆီး’ ျဖစ္ပါေရ။ဧေတးျခင္းစာသားထဲက ‘ဆီး’ ကို အကြ်န္ရို႕နိ႔စဥ္သံုး ရခိုင္စကားတိမာ ‘ဆိန္း’ ဆိုၿပီးေက အိန္းသရ(လံုးတင္နသတ္ရွိကေပါက္)သံနန္႔ ေျပာကတ္ေတ။ ကာဆိန္း၊ထရံဆိန္း၊ေအာင္လူဆိန္း ဆိုၿပီးေကေျပာကတ္ေတပိုင္ စာရီးေရခါ ကာဆီး၊ ထရံဆီး၊ ေအာင္လူဆီး ဆိုပနာရီးရေရလို႔ အကြ်န္မသိခေရအတြက္ ယင္း ‘ဆီး’ ဧ့ အဓိပၸါယ္ကို ရွာမရျဖစ္နီခစြာပါ။ ကိုျမတ္ခိုင္ေက်ာ္ကိုယ္တိုင္ကေလ့ ‘ဆီး’ ကို ‘ဆိန္း’ လို႔ ရခိုင္အသံနန္႔မဆိုဘဲ ဗမာအသံထြက္နန္႔ ဆိုခေရအတြက္ေၾကာင့္ ရခိုင္ဘာသာစကားနန္႔ ရခိုင္စာပီစြာ လမိုင္းမကပ္ျဖစ္နီလီခပါယင့္။ အိသရသံတိကို ဖတ္ကတ္ေတခါ ပံုမွန္အားျဖင့္ ရခိုင္နန္႔ဗမာရို႕ တူကတ္ေကေလ့ အကၡရာ ၃၆ လံုး ဟိစြာထဲကအကၡရာ ၁၀ လံုးေလာက္ဧ့ အိသရသံတခ်ိဳ႕ကို ရခိုင္ရို႕က အိန္႔ သရ(လံုးတင္နသတ္ေအာက္ၿမိတ္)သံနန္႔ ေျပာေၾကာင္းသိရပါေရ။ ရခိုင္အရီးအသား ရခိုင္အသံထြက္ ၿငိလားခဗ်ာလ္ ၿငိန္႔လားခဗ်ာလ္ ညီေခ် ညိန္ေခ် ေဂါင္းညီး ေဂါင္းညိန္း ထရံဆီးထားေရ ထရံဆိန္းထားေရ ေအာင္လူဆီး ေအာင္လူဆိန္း နိရက္(နိ႔ရက္) နိန္႔ရက္ အနီေရာင္ အနိန္ေရာင္ ရင္းႏွီး ရင္းႏွိန္း မွင္းက်ိဳးသီးအပိ မွင္းက်ိဳးသီးအပိန္႔ ၿပိနီယင့္ ၿပိန္႔နိန္ယင့္ အမိ အမိန္႔ အမြီ အမြိန္ မီးေလာင္ မိန္းေလာင္ မစားသိ(မစားသိ့) မစားသိန္႔ တန္းသီ တန္းသိန္ ၾကက္သီး ၾကက္သိန္း ႏွသြီး(ႏွုတ္သြီး) ႏွသြိန္း(တန္းခိုးဆရာထြန္းဧ့ ပန္းနီလာသာျခင္းမွ) ဟိေရ ဟိန္႔ေရ ျမည္ဟီး ျမည္ဟိန္း ရခိုင္ဘာသာစကားနန္႔ရခိုင္စာပီကို ေလ့လာမွဳအားနည္းေရ ရခိုင္တိစြာ ေဖာ္ျပပါ အိသရတိထဲကတခ်ိဳ႕ကို အသံထြက္ဖက္ကို လိုက္ပနာ အိန္႔ သရ(လံုးတင္နသတ္ေအာက္ၿမိတ္)အရီးအသားနန္႔ ရီးသားလာကတ္စြာကို တြိလာရပါေရ။ ေအာင္လူဆီး ကို ေအာင္လူဆိန္း၊နိ႔ရက္ ကို နိန္႔ရက္၊ေအာက္မိ ကို ေအာက္မိန္႔ ၊ဟိေရ ကို ဟိန္႔ေရ ဆိုပနာ အသံထြက္ ဖက္ကိုအလီးပီးပနာ ရီးသားကတ္စြာတြိရပါေရ။ ယင္းပိုင္ရီးဖို႔တစ္ခါ ပ်င္တိုင္း အကြ်န္ရို႕တိမာ အိသရတိကို အိန္႔ သရ(လံုးတင္နသတ္ေအာက္ၿမိတ္)သံနန္႔ ဖတ္ေတမလား လို႔ တစ္ခါ စဥ္းစားကတ္ဖို႔လိုပါေရ။ ဗမာအသိုင္းအဝိုင္းနန္႔ နီးစပ္ေတ ရခိုင္တခ်ိဳ႕က်ခါ ရခိုင္စကားသံတိကို စံမမြီေရစကားသံအျဖစ္သတ္မွတ္ပနာ အိန္႔ သရသံနန္႔ ဖတ္ေတ အိ သရသံတခ်ိဳ႕ကို ဗမာတိဖတ္ေတအတိုင္း ဖတ္လာကတ္စြာ တြိရပါေရ ။ေအာင္လူဆိန္း လို႔ ဖတ္ရဖို႔စြာကို ေအာင္လူဆီး၊ ၾကက္သီး လို႔ ဖတ္ရဖို႔စြာကို ၾကက္သီး၊ျမည္ဟိန္း လို႔ ဖတ္ရဖို႔စြာကို ျမည္ဟီး ဆိုၿပီးေက ဗမာတိဖတ္ေတပိုင္ ဖတ္လာကတ္ပါေရ။ဘာသာစကားတိုင္းမာ ျခြင္းခ်က္တိဟိေရပိုင္ ျခြင္းခ်က္တိ မ်ားအားႀကီးလို႔ ရီးေကအမွန္ ဖတ္ေကအသံ မူကို ကိုင္စြဲထားေရ ဗမာရို႕မာေလ့ အိ သရ အရီးအသားကို အိန္႔သရ(လံုးတင္နသတ္ေအာက္ၿမိတ္)သံနန္႔ဖတ္ေတ ေဝါဟာရတစ္ခုဟိပါေရ။ ရခိုင္ရို႕က စက္သီး လို႔ေခၚေရ ဂါရီသီး(တာယာ)ႏွစ္လံုး နန္႔ လူစီးယာဥ္ ကို ဗမာရို႕က ‘စက္ဘီး’ လို႔ ရီးပနာ စက္ဘိန္း လို႔ ဖတ္ျခင္းေရအိသရအရီးအသားကို အိန္႔ သရ(လံုးတင္နသတ္ေအာက္ၿမိတ္)နန္႔ ရီးျခင္းပင္ျဖစ္ပါေရ။ ဗမာစာပီေရ ရခိုင္စာပီကဆင္းသက္လာေရလို႔ေျပာကတ္ေတပိုင္ ဗမာစာပီေရ ရခိုင္စာပီျဖစ္ေတလို႔ ဆိုကတ္ေကေလ့ ရခိုင္စာပီနန္႔ ဗမာစာပီေရ ဆန္႔က်င္ကြဲလြဲမွဳတိဟိကတ္စြာကားအမွန္ပင္ျဖစ္ပါေရ။ ရခိုင္ရို႕က အီသရသံနန္႔ ေျပာဆိုစြာတိကို ဗမာရို႕က ေအသရသံနန္႔ ေျပာကတ္ပနာ ရခိုင္ရို႕ဧ့ ေအသရသံတိကို က်ခါ ဗမာရို႕က အီသရသံနန္႔ ေျပာကတ္ျပန္ေရ။ ဗမာရို႕ဧ့ ေသေၾက၊၊ ကမ္းေျခ၊ ေငြေမာင္း၊ေစခိုင္း၊ ေတြ႕ဆံု၊အေထြး၊ ေႏြရာသီ၊ စာေပ၊ ရွာေဖြ၊အေမြ၊ေသာက္ေရအိုး၊ေလေပြ၊ ေရကန္၊ ေျမျပင္၊ အစဟိေရ ေအ၊ ေအ့၊ ေအးသရတိကို ရခိုင္ရို႕က သီႀကီ၊ ကမ္းၿခီ၊ ငြီေမာင္း၊ စီခိုင္း၊တြိဆံု၊အထြီး၊ ႏြီရာသီ ၊ စာပီ၊ ရွာဖြီ၊ အမြီ၊ေသာက္ရီအိုး၊လီပြီ၊ရီကန္၊ ၿမီျပင္ဆိုၿပီးေက အိ၊အီ၊အီး သရသံတိနန္႔ ေျပာကတ္ပါေရ။ ျခြင္းခ်က္အနီနန္႔ ႀကီးမား၊စီးပြား၊လုပ္ေကြ်း ၊ေဖးမအစဟိေရ ဘံုသံုးသရ စေကတေပြေတာ့ခါ ဟိပါေရ။ ရာစုႏွစ္နန္႔ ခ်ီပနာရွည္ၾကာလာေရ ကြ်န္ဘဝမာ ဗမာစာပီကို ကိုယ့္စာပီနီရာမာ အစားထိုး သင္နီကတ္ ရစြာကတစ္ေၾကာင္း၊ကိုယ့္စာပီျဖစ္ေတ ရခိုင္စာပီကို ေဖာ္ထုတ္သင္ၾကားခြင့္မရစြာကတစ္ေၾကာင္း အိ၊အီ၊အီး သရသံတခ်ိဳ႕ေရ ရခိုင္ရို႕ဧ့ ပဇဖ်ားမာ ေအ၊ေအ့၊ေအးသရသံအျဖစ္ အၿခီယိုင္ပါလတ္စြာတြိရပါေရ။ ေငြေၾကး၊ သူေဌး၊ေျမျပင္ အစဟိေရ ေအ၊ ေအ့၊ေအး သရသံတိစြာ မူလ အိ ၊အီ၊ အီး သရသံတိက အၿခီယိုင္ပါ လတ္ ေတပိုင္ ျဖီ၊ႀကီ ရို႕ပိုင္ ႏွစ္ဖက္ခြထိုင္ပနာ အၿခီယိုင္နီေရ အီသရ တခ်ိဳ႕ေလ့ဟိလာပါေရ။ အေျဖနန္႔ ႀကိဳးၿဖီ ၊အစာေၾကနန္႔ ႀကီမြ ရို႕ကို ေအသရနန္႔ အီသရ ခြဲျခားပနာ သံုးနီကတ္ေကေလ့ အဓိပါၸယ္ တတူပင္ျဖစ္ ပါေရ။ရခိုင္စာနန္႔ ဘာသာစကားတိ ကေမာက္ကမ ျဖစ္နီရစြာေရ ဗမာစာနန္႔ ဘာသာစကား တိေၾကာင့္ျဖစ္ ေတအတြက္ ဗမာစာပီနန္႔မတူေရ ရခိုင္အရီးအသားတိနန္႔ ရခိုင္စကားအသံထြက္တိကို ေဖာ္ထုတ္ ထိန္းသိမ္းကတ္ဖို႔လိုပါေရ။ အထက္မာတင္ျပခေယွာင္မ်ိဳး ရခိုင္ကသံမာျဖစ္ေတအီသရကိုသံုးပနာ ဗမာတိက ေအသရကို သံုးကတ္ေတပိုင္ ဗမာတိနန္႔ အရီးအသားတူၿပီးေက ရခိုင္ကေအသရသံနန္႔ေျပာပနာ ဗမာက အီသရသံ ေျပာစြာတိေလ့ဟိပါသိ့ေရ။ယင္းခ်င့္ကား ဗမာတိနန္႔အရီးအသားမာတူၿပီးေက အသံထြက္ကြဲေရ ‘အည္’(ညသတ္) ပင္ျဖစ္ပါေရ။ ညသတ္ အမ်ားစုကို ဗမာရို႕က အီသရသံ(သံမာ) နန္႔ ေျပာကတ္ေကေလ့ ရခိုင္ရို႕မာကား ယင္းတိုင္သားတိနန္႔ ဆန္႔က်င္ဖက္ျဖစ္ေတ ေအသရသံ(သံေပ်ာ့)တိနန္႔ ေျပာကတ္ရပါေရ။ စံအရီးအသား ရခိုင္အသံထြက္ ဗမာအသံထြက္ ၾကည္ႏူး ေၾကႏုန္း က်ီႏူး ေရာင္ျခည္ ေရာင္ေျခ ေယာင္ဂ်ီ စည္းကမ္း ေစးကမ္း စီးကမ္း ဆည္ေျမာင္း ေဆေျမာင္း ဆီေမ်ာင္း တည္တံ့ ေတဒ့ံ တီတန္႔ အနည္ အေန အနီ တပည့္ေတာ္ တေဗ့ေဒၚ တဗ်ိေဒၚ နာမည္ နာေမ နာမ်ီ ရည္စူး ေရဇူး ယီဇူး ။ ‘မည္’နန္႔ ‘သည္’ ကို ဝါက်အဆံုးမာ သံုးေရခါေတာ့ခါ ဗမာတိေျပာေရပိုင္ ‘မီ’၊ ‘သီ’ လို႔ ေျပာကတ္ပါေရ။ဧခ်င့္ကေလ့ ဗမာစာပီသင္ဖန္မ်ားလာေရအတြက္ ဗမာတိပါးက ကူးစက္လာစြာ ျဖစ္ဖို႔မ်ားပါေရ။ (ဗမာတိမာ အည္ သရ တခ်ိဳ႕ကို ေအ အရသံနန္႔ ဖတ္စြာတိေလ့ဟိပါေရ။) ညသတ္တခ်ိဳ႕ကို ရွီးေခတ္ရခိုင္ရို႕က ‘အိုင္’(လံုးတင္ေခ်ာင္းငင္ငသတ္)သံနန္႔ ေျပာခကတ္ပါေရ။ ဆရာႀကီးေမာင္စံေဖာ္က ရွီးေခတ္ရခိုင္အရီး‘လည္ပင္း’ ကို ရခိုင္ကို ရခိုင္ရို႕က ‘လိုင္ဖင္း’ ဖတ္ေၾကာင္း ရိုးမေခၚသံစာအုပ္က ေဆာင္းပုဒ္မာရီးထားေရပိုင္ ရခိုင္သင္ပုန္းႀကီးမာေလ့ ‘ကည္’ေရ ‘ကိုင္’ အသံထြက္ေၾကာင္းေဖာ္ျပထားပါေရ။ယင္းအျပင္ ညႀကီး(ည)ထဲမာ ပါေရ ညေခ်(ဥ)ေၾကာင့္ ညႀကီး(ည)ရွိက ‘အ’သရကို ‘အိုင္’ (လံုးတင္ေခ်ာင္းငင္ငသတ္) သံနန္႔ ဖတ္ရစြာတိေလ့ ရခိုင္စာပီမာ ဟိပါသိ့ေရ။ အညမည ကို အိုင္ညမိုင္ည၊ ဓညဝတီကို ဓိုင္ညဝတီ ၊ ပညာ ကို ပိုင္ညာ လို႔ ဖတ္ကတ္စြာတိေရ ရခိုင္စာပီနန္႔ ဘာသာစကားတိဧ့ ထူးျခားမွဳပင္ျဖစ္ေတ။ အကြ်န္ရို႕ရခိုင္စာပီနန္႔ ဘာသာစကားနယ္ပယ္မာ ဧပိုင္ထူးျခားၿပီးေက ဗမာနန္႔မတူေရ အရီးအသား အေျပာအဆိုစကားသံတိ မကန္ဟိပါသိ့ေရ။ ရခိုင္လူမ်ိဳးရို႕အနီနန္႔ ယင္းခ်င့္တိကို ထုတ္ေဖာ္ရီးသား ေျပာဆိုယင္းနန္႔ ရခိုင္စာပီနန္႔ဘာသာစကားကို ထိန္းသိမ္းကာကြယ္ေစာင့္ေယွာက္ သင့္ပါေရ။ ယင္းပိုင္ထိန္းသိမ္းေစာင့္ေယွာက္မွရာ ရီျမင့္မွၾကာတင့္ ဆိုေရစကားပိုင္ ရခိုင္စာပီအၿခီျမင့္ပနာ ရခိုင္လူမ်ိဳးေလ့ေသာ့ ကမၻာ့အလယ္မာ တင့္တယ္လာပါလိေမ။ ခိုင္မင္းဇံ(ရခိုင္ျပည္)

အာရုဏ္ဦးသို႔

ရကၡဝဏၰ စာပီ၊ အကၡရာ ငါ႐ို ႔လက္မာ မပ်က္စီဘဲ နီ၊ လ တမွ် ထြန္းပလီေအာင္ အျပဳသေဘာေဆာင္ အတၱဝကၤဘာေတာင္က မင္းနန္႔ ငါ ျပႆနာ အသာေခ်ေနာက္ခိုင္း ႐ွည္လ်ားသမိုင္း ညိွဳးႏြမ္းမလားေအာင္ ႐ိုးေတာင္တန္းထက္သို႔ ၿပိဳင္တူေလွ်ာက္လွမ္း ခရီးၾကမ္းေကေလ့ ေနာက္ကိုလွမ္းၾကည့္လိုက္..... ေထာ... ႐ွိမာအာရုဏ္ဦး အမႈံကူးစတစ္ရြီ စစီရရီတန္းစီလို႔ ဖူးပြင့္လန္းစီဖို႔ ႐ွီးစာပီေဟာင္းတိ လမ္းေၾကာင္းျပ႐ုံမက နီဝန္းကတစ္ခါ ေျပာဆိုဆုံးမ လက္ညိွဳးညႊန္းျပ ေက်ာက္တိုင္ထက္မာ ဧဂုထက္တိုင္ ဟိနီလီယင့္.....။ ခိုင္ထြီး

ရကၡိတလမ္း

သဇင္ပန္းခိုင္ တၿမိဳင္ၿမိဳင္ေလ့ မၾကိဳင္မမႊီး ရနံံ႔တိမ္းဗ်ာလ္ မုနိၿမတ္စြာ သာသနာေလ့ ေရာင္ဝါနီဝန္း ဂုဏ္ညွိဳးႏြမ္းဗ်ာလ္ စဥ္လာလၿခမ္း ရီႊေရာင္လႊမ္းေလ့ ထီးနန္းပ်က္သုဥ္း လူၿဖစ္ယွံဳးဗ်ာလ္ မဟာလူသား ထမင္းစားေလ့ လူသားစင္စစ္ စက္ရုပ္ၿဖစ္ဗ်ာလ္ အတိတ္ပံုလႊာ အသာခြါလို႔ ေသခ်ာၿပန္ၾကည့္ ကိုယ့္အလွည့္က် မတည့္မေၿဖာင့္ ဘဇာေၾကာင့္ေလ့ အေဂါင့္သူငါ ေတြးတတ္ပါမွ မဟာရကၡ ၿပန္ႏိုးထေမ ဗမာလက္က လြတ္ေၿမာက္ေမ။ ခိုင္မင္းဇံ(ရခိုင္ၿပည္)

အဝီးေရာက္ရခိုင္

တစ္ရြာမေျပာင္းေက သူေကာင္းမျဖစ္ဆိုေရအျမင္ ဘဝင္မာစြဲမွတ္ အမင္အဘာကိုေဝးသတ္ ျပည္ရြာစြန္႔ အိမ္ယာစြန္႔။ ဝံလက္နန္႔လတအေရာဝင္ ဗႏၵတ္ကိုအထင္ႀကီး ရကၡသြီးစစ္ေကေလ့ ကိုယ့္စာကိုမရီးသား ဘာသာျခားမာရွားလို႔ကားလို႔ အဖသားရို႕ ေတာ္ကတ္ေတ။ မ်ိဳးခ်စ္မဟာလတ္ ကိုယ့္စြာကိုယ္ ကင္းပြန္းပီး ရွက္မြီးမပါေရ ငါ မ်ိဳးျခားတိနန္႔ အနီၾကာ ရခိုင္စကားေတာင္မပီဗ်ာလ္ကာ။ အေဂါင့္အဟုတ္ပါလို႔ ၾကြားလံုးထုတ္ေတအဆင့္ တစ္လုတ္ထမင္းမာ တို႔စားနန္႔ ငပိရည္ မပါေကလိုင္ေျခာင္းထင့္ ပစအက်င့္ဝမ္းအက်င့္ ဝီးရြင့္လားေရခ်စ္ျခင္းတိ။ ၾကည့္မွန္တစ္ခ်ပ္ကိုေထာင္ပနာ အခါတစ္ရာက်လားေအာင္ သီသီခ်ာခ်ာ ျပန္ပနာၾကည့္ မ်ိဳးျခားဂီတနန္႔ စီးဆင္း ဗီဇပ်က္ယြင္းနီေရ ငါ ရခိုင္သားနန္႔ တူသိ့လာဂု။ ။ ခိုင္မင္းဇံ(ရခိုင္ျပည္)

ရကၡဝဏၰအကၡရာ(ေခၚ) ရခိုင္စာ

၀သာလီေခတ္ ေႏွာင္းပိုင္းတြင္ ရကၡ၀ဏၰအကၡရာ ေပၚေပါက္လာပါသည္။ ယင္းေႏွာင္း ေခတ္ပိုင္းတြင္ တြိရေသာ ရကၡ၀ဏၰအကၡရာပါ ေက်ာက္စာမ်ားမာ ေယဓမၼာဂါထာပါ ေက်ာက္စာ (ဧဂုေျမာက္ဦးျပတိုက္)၊ ေ၀သာလီမွ ႀကိခ်္ေမာ္ရုပ္္ပလႅင္စာ(ဧဂုေျမာက္ဦးျပတိုက္)၊ အာယနာေကာင္း မႈေတာ္ ႀကီးဆီမီးခြက္စာ (ဧဂုရန္ကုန္)၊ ေက်ာက္ေတာ္ အုတ္ပုံေတာ္ဘုရားမွ အုပ္ခြက္ဘုရားစာ (ဧဂု ရန္ကုန္ ရွီးေဟာင္း သုေတသနဦးစီးဌာန)၊ ေယဓမၼာပါ ႀကီးပုရပိုက္ေခ်ႏွစ္ခ်ပ္ (ဦးေကသာရ မဂၤလာသုခေက်ာင္း၊ ရန္ကုန္) စသည္ျဖင့္ ရကၡ၀ဏၰအကၡရာ ရွိၿပီးစာမ်ားျဖစ္ေၾကာင္းကို ဦးဦးသာထြန္း ဧ့ ရကၡ၀ဏၰအကၡရာ ဆင္းသက္ရာ(လက္ရီးမူ)တြင္ ေဖာ္ျပထားသည္။ ထို႔ေနာက္ ရကၡ၀ဏၰအကၡရာ ဆင္းသက္လာပုံကို ေဖာ္ျပရာတြင္ အကၡရာဟူသည္ (အေတၳာ အကၡရာ သညာေတာ)ဟူသည့္ ပါ႒္အရ သေကၤတ အမွတ္အသားအားျဖင့္ အနက္အဓိပၸါယ္ကို သိသာရန္ အမွတ္သညာ တစ္ခုအနီနန္႔ အကၡရာ၀ဏၰစာလံုးရို႕ကို ျပဳပ်င္ထားရသည္ဟု ဆိုလိုသည္။ လူမ်ဳိးကိုေသာ္ လည္းေကာင္း၊ တိုင္းျပည္ ကိုေသာ္ လည္းေကာင္း အစြဲျပဳ၍ စာပီမ်ား ျဖစ္ေပၚသည့္နည္းတူ ရကၡိဳင္တြင္လည္း ရကၡသဒၵါကို အစြဲျပဳ၍ ရကၡ=ရခိုင္+၀ဏၰ=အကၡရာစာလံုး။ ရခိုင့္အကၡရာစာလံုး ျဖစ္လာသည္ဟု ဆိုပါသည္။ ဆက္ႏြယ္ ဆင္းသက္လာပံုကို စာရွည္မည္ျဖစ္၍ မေဖာ္ျပလိုေတာ့ပါ။ ေ၀သာလီေခတ္သည္ ေအဒီ ၃၂၇-၉၅၇ ျဖစ္ပါသည္။ ေအဒီ ၆-ရာစုတြင္ သိန္ကန္မိန္ ရႊန္းလိုက္ရတုကို သု၀ဏၰေဒ၀ီေခၚ ေစာျပည့္ညိဳသည္ ရခိုင္စာျဖင့္ ရီးဖြဲ႔ခပါသည္။ ယင္းရတုနန္႔ ပတ္သတ္၍ ဦးေအာင္သာဦး မွတ္ခ်က္ပီးထားသည္မာ အထက္ပါ ရႊန္းလိုက္ရတုသည္ ရာဇ၀င္ အေထာက္အထား အဖို႔သာမဟုတ္။ ရခိုင္စာပီ အေထာက္အထားအဖို႔လည္း အလြန္အေရးပါေသာ ရတုျဖစ္သည္။ ဤရတုသည္ သက္ဆိုင္နီေသာ အိမ္ရွိမင္းသား အဖို႔ကိုထားဦး၊ မသက္ဆိုင္သူ အျပင္ လူမ်ားဧ့ စိတ္ကိုပင္ ညြတ္ႏူးေအာင္ ဆြဲေဆာင္ထား၏။ သိမ္မြိ႕ေသာ အနက္အဓိပၸါယ္၊ ယဥ္ေက်းေသာ စကားလံုးအသုံုးအႏႈန္းတိကို ျမင့္ျမတ္ေသာ စိတ္ထားနန္႔ ရီးထားေၾကာင္း တြိရ၏။ သို႔ျဖစ္၍ ထိုေခတ္ ထိုအခ်ိန္မာ ရခိုင့္စာပီအဆင့္အတန္း မည္သည္ေလာက္ ျမင့္နီၿပီးျဖစ္ေၾကာင္း သတိခ်ပ္အပ္သည္။ ဧေလာက္ အဆင့္အတန္းျမင့္ေသာ ကဗ်ာျဖစ္ေအာင္ ရီးထားခေသာ ရခိုင္စာပီသည္ ရွီး ဇာေခတ္ ဇာအခ်ိန္ကပင္ ေပၚေပါက္နီလိမည္ကို သီဟိုေခတ္ စတုတၳအႀကိမ္ ပီထက္အကၡရာျဖင့္ သဂၤါယနာ တင္ႏိုင္ေသာ စာပီအဆင့္တန္းနန္႔ ႏႈိင္းယွဥ္၍ စဥ္းစားကတ္စီလိုသည္ဟု ေဖာ္ျပထားသည္။ (၈)ရာစု အေစာပိုင္းတြင္ ေပၚထြန္းေသာ သိန္ကန္မိန္ရတုသည္ အေစာဆံုး ရကၡ၀ဏၰအကၡရာ စာပီျဖစ္သည္ဟု ျမန္မာစာ ညြန္႔ေပါင္းက်မ္း(ပထမတြဲ)မာ ေဖာ္ျပထားပါသည္။ ရန္ကုန္တကၠသိုလ္ စာၾကည့္တိုက္တြင္ ပီအမွတ္ ၁၄၇၉၄-ရာဇသံနန္႔ ေစာျပည့္ညိဳရတု (ပီမူ)(ရခိုင့္မူ)ဟု မွတ္တမ္းျပဳထားသည္။ (မွတ္ခ်က္-စာဖတ္သူအမ်ာစုရို႕ တြိနီရေသာ သိန္ကန္မိန္ရတုသည္ ျမန္မာမူ ျဖစ္နီသည္ကို သတိထားသင့္သည္။ ရခိုင္စာနန္႔ ရခိုင္မူ ဟိပါသည္။) ေမဓပညာေမာ္ကြန္းလကၤာ(ပီမူ)ကို ေအဒီ ၆၇၈-၆၉၄၃ အတြင္းတြင္ ရကၡ၀ဏၰအကၡရာျဖင့္ ရီးစပ္ခပါသည္။ ဗ်ည္း ၃၃ လံုးလွီေတာ္သံ(ဓမၼေဇယ်အမတ္ႀကီး)၊ စႃႏၵားမင္းဘြဲ႔ရို႕ ကိုလည္း ေ၀သာလီေခတ္တြင္ ရခိုင္စာပီျဖင့္ ရီးစပ္ခပါသည္။ ေလးၿမိဳ႕ေခတ္ (ေအဒီ ၉၅၇-၁၄၃၀)နန္႔ ပုဂံေခတ္ (ေအဒီ ၁၀၄၄-၁၂၈၇)ရို႕သည္ ေခတ္ၿပိဳင္ျဖစ္သည္။ ပုဂံေခတ္တြင္ ျမန္မာ့အကၡရာနန္႔ အယင္ဆံုးတြိရေသာ ျမ၀တီေက်ာက္စာ (ေခၚ)ရာဇကုမာရေက်ာက္စာ(၄၇၄-ခု)ထက္ ေလးၿမိဳ႕ေခတ္ မင္းရင္ျဖဴဆင္းတုဓမၼခဏ္စာ( ၂၀၉-ခု)က ၂၆၅-ႏွစ္ ယင္ပါသည္။ ထိုေက်ာက္စာကို ေထာက္၍ ဦးေရႊဇံက ရကၡ၀ဏၰအကၡရာမာ ထိုအခ်ိန္ကပင္ ပီပီျပင္ျပင္ ဟိနီၿပီးျဖစ္သည္ဟု ဆိုပါသည္။ နန္းက်ားရပ္ေတာ္မူ ဘုရားပလႅင္စာ (၄၅၁-ခု)က ႏွစ္ေပါင္း (၂၃)ႏွစ္ယင္ပါသည္။ ဘူးကြဲေတာင္ဘုရားေက်ာက္စာ(၄၅၂-ခု)က (၂၂)ႏွစ္ယင္ပါသည္။ ျမေစတီ ေက်ာက္စာ ရီးထိုးၿပီးမွ ရီးထိုးေသာ ရခိုင့္စာပီရို႕ကို မေဖာ္ျပလိုပါ။ ေလးၿမိဳ႕ေခတ္ ေက်ာက္စာနန္႔ ပုဂံေခတ္ ေက်ာက္စာရို႕ကို ႏႈိင္းယွဥ္ကာ သုေတသီ ေမစၥတာေတလာက ရခိုင္စကားသည္ ျမန္မာစကားနန္႔ အသံထြက္မ်ားစြာ ျခားနားမႈဟိေၾကာင္း၊ ရခိုင္ စကားက ပိုရွိက်ၿပီး စကားသံနန္႔ စာလံုးေပါင္းရို႕ ပိုလို႔ဆီေလ်ာ္မႈဟိေၾကာင္း ဆိုပါသည္။ ဦးေအာင္သာဦးက ရွီးေခတ္ ျမန္မာ့ ေက်ာက္စာမ်ား၌ ရခိုင့္စာလံုးေပါင္း မ်ားစြာပါဟိေၾကာင္း တြိရ၏။ ထို႔ေၾကာင့္ ရခိုင္စာပီသည္ ျမန္မာစာထက္ ရွီးက်ေသာစာ ျဖစ္သည္ဟု တင္ျပထားသည္။ ဦးဦးသာထြန္းသည္ ပီမူမွ မူရင္းအတိုင္း ၁၁၉၂-ခုႏွစ္တြင္ ရခိုင္စာ သတ္ပံုက်မ္းကို ရီးကူးခပါသည္။ ရွီးေခတ္ ပညာသွ်င္ရို႕သည္ ရခိုင္စာကို ထိန္းကြပ္ရန္ သတ္ပုံစာက်မ္း ျပဳစုချခင္း ျဖစ္တန္ပါသည္။ မိဘုရားသွ်င္ထြီး အလယ္ေစတီေက်ာက္စာ ေၾကာင္းရီ(၂၄)တြင္ အပ္နဖားရွိ ခံတြင္းဟိေသာ ၿပိတၱာဟု ပါဟိသည္။ အပ္နဖားေပါက္နန္႔ အရိွရိွ (ထပ္တူထပ္မွ်) ခံတြင္းဟိေသာ ၿပိတၱာဟု ဆိုလိုသည္။ ယင္းစာေၾကာင္းသည္ ရခိုင္စာ ရီးထံုးရီးနည္း အစအနေခ်တစ္ခု ျဖစ္ပါသည္။ ဇယႏၱေဗာဓိက ရီးနည္း(၂၀)ေက်ာ္ ျပဳစုထားၿပီး ျဖစ္သည္ဟု ဆိုပါသည္။ ရခိုင္စာနန္႔ ျမန္မာစာသည္ ျဗဟၼီအကၡရာမွ ဆင္းသက္လာသည့္ ရင္ခ်င္းဆက္ အမႊာစာပီ (၀ါ) မ်ဳိးတူသံကြဲစာပီတိ ျဖစ္ကတ္ပါသည္။ ရခိုင္စာကို ရခိုင္ရို႕ ထိန္းသိမ္းရပါမည္။ လူမ်ဳိးျခားရို႕ ထိန္းသိမ္းပီးမည္မဟုတ္။ ရခိုင္စာ ဟိ၊ မဟိကို ရခိုင္သားရို႕ လိလာရမည္။ ရခိုင္စာဧ့ သေဘာသဘာ၀ကို ရခိုင္သားရို႕ သိထိုက္သည္။ ပန္မလာဂတ္မန္မွစ၍ အျခားစာပီပညာသွ်င္ရို႕သည္ ရခိုင္စာပီကို အထူးျပဳလိလာခပါသည္။ အရွိတိုင္း၊ အေနာက္တိုင္း ပညာဟိရို႕ဧ့ ေလးစားမႈကို အစဥ္ပိုင္စိုးေသာ ရခိုင္စာသည္ ခါးနာရာမွ တဖန္ ျမန္းလာလတ္ပါသည္။ ျမန္းထက္ျမန္းလာေအာင္ အာရကၡရို႕ မျပဳစုသင့္ပါလား။ ေဒါင္တာသန္းထြန္းက ရခိုင္ရို႕သည္ ေအဒီ ၆-ရာစုမတိုင္ခင္ကပင္ စာရီးစာဖတ္တတ္ပနာ ယဥ္ေက်းမႈ ထြန္းကားၿပီးဟု ဆိုပါသည္။ ဧဂုေခတ္ ရခိုင္ရို႕သည္လည္း ရခိုင္စာကို ရီးတတ္ဖတ္တတ္ပနာ ယဥ္ေက်းမႈ ထြန္းကား တုန္းသီးလား။ ။ သန္႔၀ဏၰခိုင္ ရကၡဝံလက္-ရခိုင္အမ်ဳိးသားမဂၢဇိန္းအမွတ္(၂)၊ စာ (၄၀) က ကူးယူးေဖာ္ျပပါ။

ရခိုင္ဘာသာစကားဧ့ ရ၊ယ၊လ၊ဝ ဆက္ႏြယ္မွဳနန္႔ စံရခိုင္စာပီလမ္း

ရခိုင္စာပီအကၡရာတိထဲမာ ရေကာက္(ရ) ေရ အေရးပါဆံုး အကၡရာျဖစ္ေတလို႔ ေျပာေက မွားဖို႔မထင္ပါ။အကြ်န္ရို႕ဧ့ လူမ်ိဳးျဖစ္ေတ ‘ရခိုင္’ နန္႕ ယံုၾကည္ကိုးကြယ္ရာျဖစ္ေတ ‘ဘုရား’ ကို ရီးသားေျပာဆိုရာမာ ရေကာက္ မပါေက မၿပီးေရပိုင္ အကြ်န္ရို႕ဧ့ ယဥ္ေက်းမွဳအသက္သြီးေၾကာျဖစ္ေတ ရခိုင္စာပီကို ျပန္လည္ေဖာ္ထုတ္ေတနီရာမာ ရေကာက္(ရ) ေရ အေရးပါဆံုးအကၡရာျဖစ္ေတ။ ရခိုင္ဘာသာစကားတိေပ်ာက္ကြယ္မလားေအာင္ ရေကာက္(ရ) က က်ားကန္လို႔ ပီးထားေရ။ ရခိုင္အကၡရာစဥ္ ဇာယားထဲမာ ယနန္႔ရ ေရ တတက္ကပ္ပနာ ဟိနီေကေလ့ စကားေျပာကတ္ေတခါထိုးအထက္ထက္ကပင္ ယသံ နန္႔ ရသံ ကို အလံုးကြဲေအာင္ေျပာကတ္ေတ။ ယင္းရို႕နန္႔ ဆက္စပ္နီေရ အပင့္၊အရစ္တိကိုေလ့ ပီပီျပင္ျပင္ေျပာကတ္စြာကို တြိရေရ။ေဒသိယစကားတိကို ေလ့လာၾကည့္ေကရေကာက္နန္႔ တျခားအကၡရာတခ်ိဳ႕အသံခ်င္းဆက္ႏြယ္မွဳဟိေရပိုင္ ယနန္႔ တျခားအကၡရာတခ်ိဳ႕အသံခ်င္းဆက္ႏြယ္မွဳဟိေကေလ့ ရနန္႔ယ ကား အသံခ်င္းဆက္ႏြယ္မွဳကင္းစြာကို တြိရေရ။ ယင္းအတြက္နန္႔ေလ့ကြ်န္သက္တမ္း ႏွစ္ေပါင္းႏွစ္ရာေက်ာ္ၾကာလားသည့္တိုင္ ရခိုင္စကားတိကို ထိန္းသိမ္းႏိုင္စြာ ျဖစ္ေတ။ ရခိုင္စာပီသုေတသီ ဆရာႀကီးေမာင္ဗသိန္းဧ့ သုေတသနျပဳခ်က္အရ ရေကာက္အသံုး(၇၈)မ်ိဳးဟိစြာကို သိရေရ။ လူထုဆက္သြယ္ေရးစနစ္တိ ဒုံးသီးေလာက္လ်င္လာေရ ဧနိ႔ေခ တ္မာ ဗမာစကားကို အယင္ထက္အေျပာမ်ားလာကတ္ရေရအတြက္ေၾကာင္းတစ္ေၾကာင္း၊ ဗမာေတးျခင္း၊ဗမာဗြီဒီယို အစဟိေရဘာသာစကားနန္႔သက္ဆိုင္ေရ ရုပ္သံပိုင္းဆိုင္ရာ လႊမ္းမိုးမွဳမ်ားလာစြာကတစ္ေၾကာင္း ရသံတခ်ိဳ႕ေရ ယသံအျဖစ္ေဖာက္ျပန္အၿခီယိုင္လာပါေရ။ ယင္းအၿခီယိုင္လာေရ ရသံတိကို စာပီနန္႔အႏုပညာသမားရို႕ကရသံနန္႔ ယသံ မတူေအာင္ အေရးတစိုက္တည့္မတ္က်ားကန္ပီးမွဳ အားနည္းေရအတြက္ မ်ိဳးဆက္သစ္ရခိုင္တိက ရခိုင္ရသံတခ်ိဳ႕ဧ့ေဖာက္ျပန္လာေရ ယသံကို ပင္မရခိုင္စကားသံအျဖစ္ အထင္မွားလားျခင္းကို စိတ္ဆင္းရဲႀကီးစြာျမင္တြိရပါေရ။ရခိုင္စာပီကို ခ်စ္ျမတ္ႏိုးသူတိကရာ မထိန္းသိမ္းပါေက ရွိ(အရွိဖက္)၊ရွီး(ရွီးေခတ္)၊ရင္(ငါးအိုးရင္)၊ ရွား(ထင္ရွား)၊ရွဳ(ၾကည့္ရွဳ)၊ရွဴး(မီးရွဴး)၊ရႊီ(ရႊီတူပန္း)၊ရႊင္(ေပ်ာ္ရႊင္) အစဟိေရ ရခိုင္ရသံတိစြာ သင္ခါရ တရားေအာက္မာ မၾကာခင္ေပ်ာက္လားႏိုင္ေရ။ ရေကာက္နန္႔ ဆက္ႏြယ္နီေရ ရရစ္သံတခ်ိဳ႕ေလ့ေသာ့ ယပင့္သံဖက္ကို အၿခီယိုင္လာပနာ တခ်ိဳ႕ရသံတိက်ခါ အသံုးးနည္းလာေရအတြက္ ယွားပါးရခိုင္စကားတိျဖစ္လာပါလတ္ေတ။တခ်ိဳ႕ရခိုင္ရသံတိဆိုေက ယသံဖက္ကို အၿခီမယိုင္ဘဲနန္႔ လသံ(လဧ့အသံ)ဖက္ကို အၿခီယိုင္လာစြာတြိရေရ။ဧအေၾကာင္းရင္းကို စီးစစ္ၾကည့္ေရအခါမာေလ့ ဗမာစာပီနန္႔ဘာသာစကားဧ့ ပေရာဂတိရာျဖစ္နီျပန္ေရ။ စာပီအဂၤါရပ္တိနန္႔ ကိုက္ညီေအာင္ ဗမာစာပီမာ ရေကာက္ကို ထည့္သြင္းပနာ ျပဌာန္းထားေကေလ့ နိ႔စဥ္သံုးစြဲေျပာဆိုကတ္ေတ ဗမာစကားတိမာကား ရသံ(ရေကာက္ဧ့အသံ)ကို အတြိရယွားေရ။ မသံုးမျဖစ္သံုးရေရ ပါဠိစကားတခ်ိဳ႕ေလာက္ကိုရာ ရသံနန္႔ဖတ္ပနာ က်န္ေရ ရေကာက္နန္႔ပတ္သက္ေတ အရီးအသားတိကို လသံ(လဧ့အသံ)နန္႔ ေျပာကတ္စြာကို တြိရေရ။ပါဠိစကားက မြီးစပ္ယူထားေရ တိရိ စ ၦာန္ ကို တလိတ္ဆန္ လို႔ေျပာကတ္ပနာ၊ ေရဒီယို၊ ကာရာအိုေက အစဟိေရ အဂၤလိပ္ပါးကမြီးစပ္စကားတိကိုေလ့ ေလဒီယို၊ ကာလာအိုေက လို႔ ေျပာကတ္စြာတိ တြိရေရ။ ယင္းအတြက္နန္႔ေလ့ ဗမာတိကြ်န္ျပဳခံ အကြ်န္ရို႕ရခိုင္လူမ်ိဳးတိမာ ဗမာတိပါးကမြီးစပ္ယူထားေရစကားျဖစ္ေတ ‘လြတ္လပ္ေရး’ ကအစျပဳပနာ ရခိုင္ရသံတိစြာ ဗမာတိက လသံဆိုေက လသံ၊ဗမာတိက ယသံဆိုေက ယသံ ဆိုၿပီးေက ဗမာဘာသာစကားေနာက္ တေကာက္ေကာက္လိုက္ပါနီစြာတြိရေရ။ ယင္းရေကာက္အသံုးတိထဲက အေျပာဖက္မာ မဆိုစေလာက္ေခ်ရာက်န္ပနာ အရီးဖက္ကို လံုးဝလိုက္မပါေရ ရသံတစ္ခုက ‘ရို႕’ ျဖစ္ေတ။ ‘ရို႕’ ကို မင္းရို႕၊ငါရို႕၊အကြ်န္ရို႕ စသည္ျဖင့္ သံုးကတ္ေတပိုင္ မဟုတ္လို႔၊ဇာျဖစ္ရို႕၊လားဖို႔ရို႕ ဆိုပနာ ေျပာခကတ္စြာတိတြိရေရ။ ပလက္ဝနယ္နန္႔ စစ္တေကာင္း ေတာင္တန္း ေဒသဖက္တိမာ ေဒ ရအသံုးကို အဂုထက္ထိတြိနီရသိ့ေရ။ ေယေကေလ့ ‘လို႔’ ကို အသံုးမ်ားလာစြာကတစ္ေၾကာင္း၊ရို႕နန္႔ လို႔ ကြဲျပားစီခ်င္ေရ ဆင္ၿခီဆင္လက္တိကတစ္ေၾကာင္း ယင္း ရသံစြာသခၤ ါရတရားကို မ်က္ေမွာက္ျပဳလားရစြာျဖစ္ေတ။ တျခားရအသံုးတိျဖစ္ေတ ရႊ(ရႊတိုက္) ၊ရြင့္(ရြင့္ျပာသတ္္) ၊ရႊင့္(စပါးရႊင့္) ၊ရြတ္(ခြင့္ရြတ္)၊ ရြန္(ရြန္ဆြဲပြဲ)၊ ရြန္း(ႀကိဳးရြန္း)၊ ရႊဲ(ယိုင္းရႊဲ) အစဟိေရေဝါဟာရတိစြာ ရခိုင္တခ်ိဳ႕ဧ့ပစ(ပါးစပ္)နန္႔ လက္ကျမင္းကတ္မွဳေၾကာင့္ လႊတိုက္၊ လြင့္ျပာသတ္၊ စပါးလႊင့္၊ခြင့္လႊတ္၊ လြန္ဆြဲပြဲ၊ ႀကိဳးလြန္း၊ ယိုင္းလႊဲ ဆိုပနာ ေျပာင္းလဲလာပါေရ။ ယင္းပိုင္ ရခိုင္ဘာသာစကားတိေျပာင္းလဲလာစြာေရ ေဖာက္ျပန္ရာကစစြာ ျဖစ္ေတအတြက္နန္႔ စလို႔ေဖာက္ျပန္ေလာက္ကပင္ ဆန္႔က်င္ပနာ ရခိုင္စာပီနန္႔ ဘာသာစကားကိုထိန္းသိမ္းကယ္တင္ကတ္ပါ။ ရသံတိေရ ထိန္းသိမ္းေျပာဆိုျခင္းေရ ရခိုင္စာပီကို လက္တြိက်က်ခ်စ္ျခင္းျဖစ္ေတ။ ရသံကိုေျပာဆိုရခက္ေတအသံျဖစ္ အကြ်န္ယူဆမိပါေရ။ ဇာျဖစ္လို႔ေလးဆိုေက ရခိုင္စာပီျဖစ္စဥ္တိထဲမာအသိအမွတ္ျပဳမွဳမဟိေကေလ့ ရွီးအထက္ထက္ကပင္ ရသံတခ်ိဳ႕ကို ဝသံ(ဝဧ့အသံ)နန္႔ ေျပာကတ္စြာကိုတြိရေရ။ ရြာသား ကို ဝါသား၊ ေရာစပ္ ကို ေဝါစပ္၊ ရင္ခြင္ ကို ဝင္ခြင္၊ ဆံေတာ္ရွင္ ကို ဆံဒဝင္၊ ငါးသူရဲ ကို ငသဝဲ၊ ရီတြက္ ကို ဝီတြက္၊ စာရီး ကို စာဝီး၊ရႊီတစ္ရြဲ ကို ရႊီတစ္ဝဲ၊ ရြံယွာ ကို ဝံယွာ၊ထရံတစ္ရႊား ကို ထရံတစ္ဝွါး၊ တိုးရြိ ကို တိုးဝိ ဆိုၿပီးေက ေျပာဆိုမွဳတိဟိေရပိုင္ ေျပာ ကို ေပါ လို႔ ေျပာဆိုမွဳတိေရ ဝတီေလးရပ္နီရာအႏွံ ့မာဟိနီပါေရ။ ဆံေတာ္ရွင္၊ ငါးသူရဲနန္႔ စာရီး ဆိုေရ ေဝါဟာရတိေရ ဝသံအျဖစ္မေျပာင္းလဲခင္မာ ဆံဒရႊင္၊ ငသရြဲ၊ စာရြီး ဆိုၿပီးေက ၾကားမာ ရြ(ရေကာက္ဝဆြဲ) သံ တဆင့္ေျပာင္းလဲခေၾကာင္းတြိရေရ။ ဧစကားတိေရ မိရိုးဖလာ ရခိုင္စကားတိျဖစ္ေတအတြက္ အသိအမွတ္ျပဳဖို႔ လိုအပ္ေတပိုင္ အရီးဖက္မာက်ခါ မူလအရီးအသားျဖစ္ေတ ရသံနန္႔ရာ ရီးသားသင့္ေရ။ေယမွေလ့ အကြ်န္ရို႕လားနီကတ္ေတ ရခိုင္စာပီပန္းတိုင္ကို အလ်င္ေရာက္ပါလိေမ။ ရခိုင္ရသံတခ်ိဳ႕ကို ဝသံနန္႔ ေျပာဆိုကတ္ေတပိုင္ ရသံနန္႔ ေျပာဆိုကတ္ေတ ဝအရီးအသားတခ်ိဳ႕ေလ့ ဟိနီေရ။ ဝါးလံုး ကို ရလံုး၊ ဝါးပိုင္း ကုိ ရပိုင္း၊ ဝါးျခမ္း ကို (ရျခမ္း၊ ေရွာက္ခြမ္း)၊ ဝၿဖီး ကို ရၿဖီး ကို ေျပာဆိုကတ္စြာတိ တြိရေရ။ ဧေဝါဟာရတိမာ ဝၿဖီး ကို ရၿဖီး လို႔ ေျပာေရအတိုင္း ရီးကတ္စြာကလဲြလို႔ တျခားေဝါဟာရတိစြာ အေျပာသက္သက္နန္႔ အနီက်နီစြာတြိရေရ။ အမွန္က ရၿဖီးဆိုစြာ ေဂါင္းၿဖီးကတဆင့္စကားသံေျပာင္းလဲလာစြာျဖစ္ေတ။ေဂါင္းၿဖီးကနီပမာ ဝၿဖီး၊ ဝၿဖီး က နီပနာ ရၿဖီး ျဖစ္လာစြာရာ။ ရခိုင္စကားသံတိထဲမာ ဥ၊ဦးေဂါင္း၊နန္႔ ေဂါင္း နီရာတိမာ ဝ ကို ထည့္ေျပာကတ္ေတအတြက္ေဂါင္းၿဖီးကနီ ဝၿဖီး ျဖစ္လာစြာျဖစ္ေတ။ ရခုိင္စကားတိထဲမာ ဥတင္း ကို ဝတင္း၊ ဦးပုသ္ ကို ဝပုတ္၊ ဦးထုပ္(ေဂါင္းခ်ဳပ္) ကိုဝထုပ္၊ ဦးရာဇ္ ကို ဝရာဇ္ လို႔ အစဥ္မလာ ေျပာကတ္စြာတိကို ၾကည့္ေက သိႏိုင္ပါေရ။ ရခိုင္စကားသံတိေရ ရသံ ကနီပနာ ယသံနန္႔ လသံ ဖက္ကို ေဖာက္ျပန္ျခင္းနန္႔ ရသံ နန္႔ ဝသံရို႕အျပန္အလွန္ ဆက္ႏြယ္ေျပာဆိုျခင္းတိ ဟိေရပိုင္ လသံ(လဧ့အသံ)ကို ယသံ(ယွသံ၊ခ်သံ၊သွ်သံ) နန္႔ေျပာဆိုကတ္စြာတိေလ့တြိရေရ။ အကြ်န္ရို႕ရခိုင္လူမ်ိဳးတိေရ အလ်ား ကို အယား၊ အလ်င္ ကို အယင္၊ေလ်ာ့ ကို ေယာ့၊ လ်က္ဆား ကို ယက္ဆား၊ အလ်င္း ကို အယွင္း(အခ်င္း)၊ လွ်ံ ကို ယွံ(ခ်ံ) ၊ ေလ်ာက္ ကို ေယွာက္(ေခ်ာက္)၊ လွ်ပ္ ကို ယွပ္(ခ်က္) ဆိုပနာ အစဥ္အလာေျပာကတ္စြာတိ ဟိပါေရ။ ေခတ္ရီစီးေၾကာင္းတိ ေျပာင္းလဲလာေရပိုင္ ဘာသာစကားတိေလ့ ေျပာင္းလဲတတ္စြာကားအမွန္ပင္ ျဖစ္ေတ။ ေကာင္းမြန္ေသာ ေျပာင္းလဲမွဳတိ(သို႔မဟုတ္) ပေရာဂမပါေရ ေျပာင္းလဲမွဳတိကို ႀကိဳဆိုသင့္ေရပိုင္ တျခားဘာသာစကားတစ္ခုဧ့ပေရာဂေၾကာင့္ေဖာက္ျပန္လာေရဘာသာစကားတိကိုရခိုင္စာပီေလာကသား အားလံုး ဝိုင္းဝန္းဆန္႔က်င္ကတ္ဖို႔လိုပါေရ။ ေယမွေလ့ ရခိုင္စာပီကို ခ်စ္ျမတ္ႏိုးရာေရာက္ပနာ အကြ်န္ရို႕ ခ်စ္ေတ ရခိုင္စာပီေလ့ေသာ့ အဆင့္အတန္းမြီလာပါလိေမ။ ခိုင္မင္းဇံ(ရခိုင္ျပည္)